
В tym artykule odpowiemy na najczęściej zadawane pytania ludzkości o nasz Układ Słoneczny, Galaktykę i Wszechświat. Na początek omówmy, jaka jest różnica między tymi pojęciami.
Układ Słoneczny — system planetarny, który obejmuje centralną gwiazdę — Słońce, i wszystkie naturalne obiekty kosmiczne (planety, asteroidy, komety), połączone przez grawitacyjne oddziaływanie.
Galaktyka — układ grawitacyjnie związanych gwiazd, gromad gwiazd, gazu i pyłu międzygwiazdowego, ciemnej materii i planet. Nasz Układ Słoneczny jest częścią galaktyki Drogi Mlecznej.
Wszechświat — to wszystko, co fizycznie istnieje, całość przestrzeni, czasu i różnorodnych form materii, takich jak planety, gwiazdy, galaktyki i elementy przestrzeni międzygalaktycznej. Wszechświat jest tak ogromny, że jego rozmiar trudno sobie wyobrazić i nikomu nie wiadomo, jak jest duży.
Jaka planeta w Układzie Słonecznym jest najgorętsza?
Najgorętszą planetą w Układzie Słonecznym jest Wenus. Średnia temperatura na jej powierzchni wynosi około 470 stopni Celsjusza. Chociaż Merkury znajduje się bliżej Słońca, nie ma atmosfery i ciepło z jego rozgrzanej powierzchni jest bez przeszkód promieniowane w otwartą przestrzeń kosmiczną. Wenus ma jednak gęstą atmosferę, która zatrzymuje ciepło dzięki silnemu efektowi cieplarnianemu.
Na której planecie Układu Słonecznego są największe góry i najgłębsze depresje?
W obu tych „kategoriach” rekordzistą w Układzie Słonecznym jest Mars. Na tej planecie znajduje się największa góra Układu Słonecznego — wygasły wulkan Olimp. Ma wysokość około 27 kilometrów i szerokość u podstawy 520 kilometrów.
Znajduje się tam również najgłębsza depresja — system kanionów Valles Marineris. Rozciąga się na długość niemal 4000 kilometrów, a jej głębokość wynosi od 2 do 7 kilometrów.
Jakie planety Układu Słonecznego mają pierścienie i z czego te pierścienie się składają?
Obecnie wiadomo, że pierścienie mają wszystkie cztery gazowe giganty: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Najbardziej piękne i zauważalne pierścienie ma Saturn. Składają się one z wielu ciał stałych (lodowych), odbijających światło słoneczne, o rozmiarach od ziarenka piasku do 20–30 metrów.
Pomimo imponującego wyglądu pierścieni, ilość tworzącej je materii jest niezwykle mała. Gdyby zebrać całą materię pierścieni Saturna w jeden monolit sferyczny, jego średnica nie przekroczyłaby 100 kilometrów.

W którym miesiącu Ziemia jest najbliżej Słońca, a w którym najdalej od niego?
Najbliższy punkt orbity Ziemi wokół Słońca nazywa się peryhelium, najdalszy — aphelium. W obecnej epoce nasz planeta przechodzi przez peryhelium 2–5 stycznia, a przez aphelium 1–5 lipca.
Warto zauważyć, że wielu ludzi jest zaskoczonych, gdy dowiadują się, że Ziemia znajduje się najbliżej Słońca w styczniu, a najdalej w lipcu. Jednak zdziwienie to dotyczy tylko mieszkańców półkuli północnej, gdzie styczeń to środek zimy. W półkuli południowej, gdzie mieszka tylko 10% populacji Ziemi, ten fakt nie jest szczególnie zaskakujący, ponieważ tam zima przypada na lipiec.
Zmiany pór roku (wiosna, lato, jesień, zima) nie zachodzą dlatego, że Ziemia zbliża się do Słońca, a potem oddala. To popularne błędne przekonanie wciąż jest obecne u wielu ludzi.
Główna przyczyna zmiany pór roku to nachylenie osi ziemskiej, a nie odległość naszej planety od Słońca.
Chodzi o to, że Ziemia, oprócz obrotu wokół Słońca, obraca się wokół wyimaginowanej osi (linii przechodzącej przez biegun północny i południowy). Gdyby oś Ziemi była ustawiona prostopadle do płaszczyzny orbity, nie mielibyśmy pór roku, a wszystkie dni byłyby takie same. Bez nachylenia osi długość dnia i nocy w dowolnym miejscu na Ziemi byłaby taka sama, a Słońce znajdowałoby się nad horyzontem na tej samej wysokości przez cały rok.
Jednakże oś obrotu Ziemi jest nachylona pod kątem 23,44° względem prostopadłej do płaszczyzny orbity. To właśnie powoduje sezonowe zmiany na powierzchni naszej planety z okresem jednego roku zwrotnikowego — 365,24 dnia słonecznego.
Dlaczego na Merkurym nie ma pór roku?
Oś obrotu Merkurego jest niemal prostopadła do płaszczyzny jego orbity, dlatego na tej planecie nie występują pory roku w takim sensie, jaki znamy na Ziemi. Promienie słoneczne padają na obszary polarne niemal poziomo, gdzie panuje wieczna zima (pełna ciemność na biegunach nie występuje tylko dlatego, że Słońce jest znacznie większe od Merkurego).
Merkury — najbliższa naszemu gorącemu słońcu planeta. Wyniki badań Merkurego sugerują, że na jego biegunach mogą znajdować się lodowce (warstwa lodu może sięgać do dwóch metrów i być pokryta warstwą pyłu).
Jakie są rozmiary i wiek największego krateru meteorytowego na powierzchni Ziemi?
Największym z kraterów, w którym znaleziono resztki meteorytów, jest krater Barringer (Barringer Crater) w Arizonie, USA. Jest to dobrze zachowane wgłębienie o średnicy około 1200 metrów i głębokości około 200 metrów.
Jego krawędzie wznoszą się na około 50 metrów nad otaczającą równiną. Uważa się, że od momentu powstania krater stracił 15–20 metrów wysokości na grzbiecie w wyniku naturalnej erozji.
Krater powstał około 50 000 lat temu po upadku meteorytu o średnicy 50 metrów i masie 300 000 ton, lecącego z prędkością około 50 000 km/h. Eksplozja była równoważna 8000 bombom atomowym, podobnym do zrzuconej na Hiroszimę.
Dzięki dobremu stanowi zachowania krater ten jest jednym z najbardziej znanych na Ziemi. Często jest prezentowany w filmach dokumentalnych, takich jak Discovery i BBC. Krater Barringer jest jedną z atrakcji stanu Arizona, codziennie odwiedza go wielu turystów.
Na krawędzi krateru znajduje się muzeum, w oficjalnym folderze którego jest napisane:
„Chociaż na Ziemi istnieją większe ślady uderzeń, meteorytowe pochodzenie tego krateru zostało potwierdzone jako pierwsze, a jego pierwotny wygląd zachował się najlepiej”.
Krater Barringer został uznany za miejsce najbardziej przypominające powierzchnię Księżyca na Ziemi i właśnie tam odbywała się część przygotowań wszystkich astronautów przed ich misją na Księżyc.

Jakie są rozmiary największego znanego krateru meteorytowego w Układzie Słonecznym i gdzie się znajduje?
Największym znanym kraterem meteorytowym jest Valhalla, znajdujący się na Kallisto, księżycu Jowisza. Ma jasne centrum o średnicy około 600 kilometrów i system koncentrycznych grzbietów, które rozciągają się na odległość 1500 kilometrów od centrum krateru.
Jak niebezpieczne są asteroidy?
Skala zagrożenia asteroidów, przyjęta przez Międzynarodową Unię Astronomiczną, mieści się w zakresie od 0 do 10. Zero otrzymuje asteroida, której orbita przecina orbitę Ziemi, ale nie ma szans na kolizję. Dziesięć oznacza asteroidę, której upadek mógłby wywołać globalną katastrofę klimatyczną.
Wśród około 2000 asteroidów o średnicy większej niż kilometr, przecinających orbitę Ziemi, wszystkie mają ocenę „zero”.
Dlaczego nocne niebo jest ciemne?
Gdyby Wszechświat był nieskończony w przestrzeni i czasie, w każdym kierunku wzroku znajdowałaby się jakaś gwiazda. Cała powierzchnia nocnego nieba powinna być oszałamiająco jasna, jak powierzchnia Słońca. Sprzeczność tego założenia z rzeczywistością nazywa się paradoksem Olbersa (lub paradoksem Olbersa-Schezza).
Paradoks Olbersa, znany również jako paradoks ciemnego nocnego nieba, jest argumentem w astrofizyce i kosmologii fizycznej, wskazującym, że ciemność nocnego nieba jest sprzeczna z hipotezą o nieskończonym i wiecznym statycznym Wszechświecie. Ciemność nocnego nieba to jedno ze świadectw dynamicznego Wszechświata, takiego jak model Wielkiego Wybuchu.
Paradoks ten jest niemożliwy do wyjaśnienia w ramach teorii stacjonarnego Wszechświata. Można go jednak łatwo rozwiązać, uwzględniając, że Wszechświat powstał w wyniku tak zwanego Wielkiego Wybuchu, a jego wiek wynosi „zaledwie” 13,7 miliarda lat. Najdalsze obiekty, które możemy zobaczyć, są oddalone o nie więcej niż 13,7 miliarda lat świetlnych, a światło od bardziej odległych obiektów jeszcze do nas nie dotarło (jak wiadomo, prędkość światła nie jest nieskończona i wynosi 300 000 kilometrów na sekundę). Oto dlaczego nocne niebo jest ciemne.
Jaka gwiazda jest najjaśniejsza?
Najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba jest Alfa Wielkiego Psa, bardziej znana jako Siriusz (po grecku — lśniący). Gwiazda ta jest widoczna z każdego regionu Ziemi, z wyjątkiem najbardziej północnych obszarów. Znajduje się w odległości 8,6 lat świetlnych od Układu Słonecznego i jest jedną z najbliższych Ziemi gwiazd.
Średnica Siriusa jest prawie dwa razy większa od średnicy Słońca, jego masa wynosi 2,35 masy naszej gwiazdy, a temperatura na jego powierzchni to około 10 000 stopni Kelwina (na powierzchni Słońca wynosi około 6000 K). Jasność Siriusa jest 25 razy większa niż jasność Słońca.
Ze względu na stosunkowo bliską odległość Siriusa do nas jego ruch na sferze niebieskiej jest bardziej zauważalny niż w przypadku innych gwiazd: w ciągu ostatnich 2000 lat zmienił swoje położenie na niebie o około 44 minuty kątowe, co stanowi półtora średnicy Księżyca w pełni. Sirius zbliża się do nas z prędkością około 8 kilometrów na sekundę.
Sirius jest gwiazdą podwójną, a jego drugim składnikiem jest biały karzeł, znany jako Sirius B. Ma znacznie mniejszą jasność i dlatego jest trudny do dostrzeżenia w blasku Siriusa.

Sirius (na dole) i konstelacja Oriona (po prawej). 3 najjaśniejsze gwiazdy na tym zdjęciu to Sirius, Betelgeza (u góry po prawej) i Procjon (u góry po lewej) — tworzą Zimny Trójkąt. | wikimedia.org
Ile gwiazd jest we Wszechświecie?
W 2004 roku australijscy astronomowie policzyli wszystkie gwiazdy widzialnego Wszechświata. W tym celu wybrali losowy kwadrat nieba, zmierzyli jego jasność, przeliczyli na średnią jasność gwiazdy i rozciągnęli wynik na całą sferę niebieską. W sumie wyszło 70 sekstylionów (7 z 22 zerami) gwiazd. To 10 razy więcej niż liczba ziaren piasku we wszystkich pustyniach i na wszystkich plażach Ziemi.
Jak wielki jest wiek Wszechświata i na podstawie jakich danych został określony?
W 2003 roku przy użyciu wystrzelonego przez NASA (Narodową Agencję Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej USA) satelity wyposażonego w specjalistyczną aparaturę przeprowadzono pomiar temperatury promieniowania tła mikrofalowego z dokładnością do milionowej części stopnia. Wyniki tych pomiarów pozwoliły określić wiek Wszechświata na 13,7 miliarda lat, a powstanie pierwszego pokolenia gwiazd rozpoczęło się 200 milionów lat po Wielkim Wybuchu.
Jak duża jest nasza Galaktyka?
Nasza Galaktyka (Droga Mleczna) ma skomplikowany kształt, a w przybliżeniu można ją porównać do ogromnej soczewki.
Przytłaczająca większość galaktycznej materii (gwiazd, gazu międzygwiazdowego, pyłu) zajmuje objętość o kształcie soczewki o średnicy około 100 000 lat świetlnych i grubości w centralnej części około 12 000 lat świetlnych. Inna (znacznie mniejsza) część materii galaktycznej wypełnia niemal kulistą objętość o promieniu około 50 000 lat świetlnych. Centra soczewkowej i sferycznej części Galaktyki pokrywają się.
Wielka podróż przez planety Układu Słonecznego
Możesz włączyć napisy w odtwarzaczu wideo i wybrać ich tłumaczenie na dowolny język w ustawieniach
Podróż przez Drogę Mleczną
Możesz włączyć napisy w odtwarzaczu wideo i wybrać ich tłumaczenie na dowolny język w ustawieniach