9 powszechnych mitów o zdrowiu zębów

Zdrowy uśmiech to nie tylko estetyka, ale również ważny wskaźnik ogólnego dobrostanu. Jednak wokół higieny jamy ustnej wciąż krąży wiele mitów. Omówimy najbardziej utrwalone błędne przekonania, dodatkowo przedstawimy dane naukowe i udzielimy praktycznych porad, maksymalnie uniwersalnych i zrozumiałych dla mieszkańców każdego kraju.

Mit 1. Jeśli zęby nie bolą, nie trzeba iść do dentysty

Bezobjawowy początek to charakterystyczna cecha próchnicy i zapalenia dziąseł. Zanim człowiek poczuje ból, szkliwo może już ulegać zniszczeniu, a dziąsła — stanom zapalnym. Profesjonaliści wykrywają wczesne zmiany, zanim przejdą one w poważne stadia, a leczenie na wczesnym etapie jest tańsze i niemal bezbolesne. Największe organizacje stomatologiczne zalecają profilaktyczną kontrolę co najmniej raz na sześć miesięcy — to „złoty standard” dla osób ze średnim ryzykiem próchnicy.

Porady

• Umawiaj się na wizytę u dentysty co sześć miesięcy, nawet jeśli wszystko wydaje się w porządku.
• Raz w roku wykonuj zdjęcie panoramiczne — pokazuje ono ukryte torbiele i problemy pod wypełnieniami.
• Załóż elektroniczny kalendarz: ustaw przypomnienie zaraz po ostatniej kontroli.

Mit 2. Problemy z zębami nie wpływają na pracę innych narządów

Badania pokazują, że ciężkie zapalenie przyzębia niemal dwukrotnie zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego.

Nieleczone infekcje w korzeniach zębów podtrzymują przewlekły stan zapalny, obciążają układ odpornościowy i są związane z zaburzeniami sercowo-naczyniowymi, nerkowymi oraz endokrynologicznymi.

Światowa Organizacja Zdrowia zalicza próchnicę i choroby dziąseł do globalnych niezakaźnych epidemii: cierpi na nie ponad 3,5 miliarda ludzi, choć większości przypadków można zapobiec.

Porada

Jeśli leczysz nadciśnienie, cukrzycę lub przyjmujesz leki przeciwzakrzepowe, poinformuj o tym dentystę — specjalista dostosuje plan leczenia.

Mit 3. Utrata jednego lub dwóch zębów nie jest istotna

Nawet pojedyncza utrata zaburza równowagę. Sąsiednie zęby zaczynają się przesuwać w stronę pustej przestrzeni, a zęby przeciwstawne wysuwać się w dół lub w górę. W rezultacie dochodzi do przemieszczenia zgryzu i zaburzenia równomiernego obciążenia szczęk, ponieważ człowiek odruchowo, nie zdając sobie z tego sprawy, bardziej intensywnie obciąża pozostałe zęby.

Warto również zauważyć, że usunięcie zębów powoduje zaburzenia w strukturze układu nerwowego, nawet w rdzeniu kręgowym i korze mózgowej. Obumierają neurony i zmienia się regulacja funkcji wewnętrznych organizmu, co może prowadzić do wrzodów żołądka, zapalenia żołądka lub nadciśnienia.

Porady

• Skonsultuj się z protetykiem w ciągu 2–3 tygodni po usunięciu zęba. Nowoczesne techniki pozwalają przywrócić estetykę i funkcję niemal bez dyskomfortu.
• Po ekstrakcji omów ze specjalistą tymczasową koronę lub implant jeszcze przed zagojeniem się rany. W przypadku pojedynczego braku rozważ wkład koronowy lub mikroprotezę — chronią one sąsiednie zęby.
• Zachowaj co najmniej 28 funkcjonujących jednostek (dla dorosłych bez zębów mądrości) — to minimalna liczba potrzebna do fizjologicznego obciążenia tkanki kostnej szczęk.

Mit 4. Parodontozy leczą tylko stomatolodzy

Wielu sądzi, że chorobę taką jak parodontoza leczą wyłącznie dentyści. To nie do końca prawda. Przyczyną tej choroby może być schorzenie narządów wewnętrznych, które należy leczyć w pierwszej kolejności. Dentysta oczywiście może pomóc w przypadku parodontozy, ale jeśli nie leczy się choroby podstawowej, efekt tej pomocy będzie krótkotrwały i wyłącznie kosmetyczny.

W leczeniu takich chorób jak zapalenie przyzębia i parodontoza konieczna jest kompleksowa strategia — nie tylko sanacja jamy ustnej, ale także kontrola systemowych czynników ryzyka (palenie, cukrzyca, niedobór witaminy D, przewlekłe choroby układu pokarmowego, stres).

Porady

• Poproś swojego lekarza rodzinnego o wykonanie podstawowych badań krwi (białko C-reaktywne, ferrytyna, glukoza na czczo) — wskaźniki przewlekłego stanu zapalnego pomagają ocenić stopień zaawansowania choroby.
• Sprawdź poziom glukozy, witaminy D oraz stan tarczycy.
• Skoryguj dietę: więcej ryb, zielonych warzyw, orzechów.

Mit 5. Rodzinna pasta do zębów jest odpowiednia dla wszystkich

Producenci czasami reklamują pasty do zębów dla całej rodziny. Jednak uniwersalna pasta nie istnieje.

Po pierwsze, w różnym wieku potrzebna jest inna pasta. Na przykład dzieciom potrzeba mniejszej ilości pasty i niższego stężenia fluoru: około 500 ppm do 6. roku życia, do 1000 ppm w wieku 6–12 lat.

Po drugie, wybór pasty zależy zarówno od stanu zębów, jak i od regionu zamieszkania. Na przykład w miejscach, gdzie w wodzie pitnej jest dużo fluoru, pasty z fluorem są przeciwwskazane. I odwrotnie — tam, gdzie fluoru jest mało, należy stosować pasty z fluorem.

Porady

• Sprawdź poziom fluoru w lokalnej wodzie wodociągowej na stronie usług komunalnych lub urzędu miasta.
• Wyślij próbkę swojej wody pitnej do niezależnego laboratorium w celu analizy jakości wody.
• Skonsultuj wybór pasty do zębów ze stomatologiem.

Mit 6. Jeśli zęby są „złe z dziedziczenia”, profilaktyka nie pomoże

Geny rzeczywiście wpływają na mineralizację szkliwa i skład śliny, ale udział dziedziczności szacuje się na 15–30 %. Znacznie większe znaczenie ma dieta, higiena i dostęp do fluoru.

Porada

Stosuj prostą formułę: „2 × 2 × 2” — myj zęby dwa razy dziennie, minimum przez dwie minuty, dwoma metodami (szczoteczką + nitką lub irygatorem).

Mit 7. Uczucie świeżości to znak idealnej czystości

Mentol jedynie maskuje zapach, ale nie usuwa bakteryjnego nalotu. Sprawdzaj jakość higieny tabletkami wskaźnikowymi: zabarwiają one świeży nalot na różowo, a stary — na niebiesko-fioletowo. Dzięki temu łatwo zidentyfikować pomijane miejsca.

Porada

Raz w tygodniu barw zęby wskaźnikiem, aby „podświetlić” niewidoczne obszary i poprawić technikę szczotkowania.

Mit 8. Ciąża „wyciąga” wapń z zębów

W społeczeństwie panuje powszechne przekonanie, że kobiecie w ciąży psują się zęby z powodu rozwijającego się w jej ciele płodu. Dokładne badania wykazały, że z dojrzałego, wyrzniętego zęba nie da się pobrać nawet tysięcznej części wapnia, nawet na tak „szczytny” cel jak formowanie kości dziecka.

Do budowy szkieletu dziecka organizm mobilizuje minerały z rezerw w kościach, a nie z już uformowanych zębów. Podwyższone ryzyko próchnicy związane jest z porannymi mdłościami (kwas zmiękcza szkliwo), zmianą diety i częstymi przekąskami. Ponadto zmniejsza się wydzielanie śliny z powodu zmian hormonalnych.

Porady

• Odwiedź dentystę na etapie planowania ciąży oraz w drugim trymestrze — to najbezpieczniejszy czas na leczenie i profesjonalne czyszczenie zębów.
• Po wymiotach przepłucz usta wodą, a zęby szczotkuj dopiero po 30 minutach, gdy szkliwo odzyska odpowiednie pH.

Mit 9. Przy bólu zęba należy ogrzać policzek

Ciepły kompres zewnętrzny zwiększa przepływ krwi i może przyspieszyć rozprzestrzenianie się infekcji. Znacznie korzystniejsze są ciepłe (ale nie gorące) płukanki solankowe: 1 łyżeczka soli na 200 ml wody. Taki roztwór zmniejsza obrzęk, wypłukuje ropę i pomaga złagodzić ból.

Dentyści podkreślają, że można także płukać jamę ustną naparami z ziół — rumianku, szałwii czy kory dębu.

Porady

• Płucz przez 30 sekund do 3–4 razy dziennie, a następnie wróć do zwykłej higieny jamy ustnej. Jeśli ból utrzymuje się dłużej niż dobę — natychmiast udaj się do lekarza.
• Nie zaleca się spania na bolącej stronie — poduszka może zwiększyć obrzęk i zdeformować twarz.

Praktyczne zalecenia dotyczące pielęgnacji zębów

1. Wybieraj szczoteczkę z miękkim lub średnim włosiem. Zbyt twarde włosie rysuje szkliwo i uszkadza brzeg dziąsła, zwiększając ryzyko recesji. Amerykańscy dentyści zalecają wybór opcji soft lub medium i zwracanie uwagi nie na siłę, lecz na technikę ruchów — to pozwala usunąć maksymalną ilość płytki bakteryjnej bez uszkadzania tkanek.
2. Opanuj zmodyfikowaną technikę Bassa (Modified Bass). Ustaw szczoteczkę pod kątem 45° do linii dziąsła, aby końcówki włosia częściowo wchodziły pod brzeg dziąsła i penetrowały kieszonkę dziąsłową. Małe, wibrujące ruchy (10–15 „strzałów” w jednym miejscu) rozbijają biofilm dokładnie tam, gdzie najczęściej zaczyna się zapalenie dziąseł. Następnie wykonaj lekki ruch omiatający w stronę krawędzi zęba i przejdź do następnego zęba. Pełen obieg wszystkich powierzchni powinien trwać nie mniej niż dwie minuty.
3. Wymieniaj szczoteczkę (lub końcówkę elektryczną) co 3 miesiące. Po 12 tygodniach włókna szczoteczki rozdwajają się, tracą elastyczność i gorzej usuwają płytkę; badania laboratoryjne wykazują zauważalny spadek skuteczności już po tym czasie. Po przechorowaniu przeziębienia lub grypy szczoteczkę warto wymienić wcześniej, aby uniknąć ponownego zakażenia.
4. Ogranicz „ataki cukrowe”. Każde spożycie słodyczy uruchamia „krzywą Stephana”: pH płytki spada poniżej krytycznego poziomu 5,5 na około 20–40 minut, aktywnie rozpuszczając minerały szkliwa. Im częstsze przekąski, tym mniej czasu ma ślina na przywrócenie pH i uruchomienie remineralizacji. Dlatego lepiej zjeść deser od razu po obiedzie, niż „ciągnąć” cukierki przez godzinę.
5. Utrzymuj odpowiednie nawilżenie. Ślina to główny bufor: w ciągu doby organizm wytwarza do 0,7 litra, spłukując kwasy i dostarczając zębom wapnia oraz fosforanów. Pij czystą wodę w ciągu dnia, szczególnie po kawie i słodkich napojach, aby wspierać przepływ śliny i naturalne oczyszczanie.
6. Używaj nici dentystycznej przed snem. Szczoteczka oczyszcza jedynie 60 % powierzchni; reszta to miejsca styku między zębami. Amerykańskie Towarzystwo Stomatologiczne zaleca czyszczenie przestrzeni tradycyjną nicią, szczoteczkami międzyzębowymi lub irygatorem co najmniej raz dziennie. Jeśli nić się zacina, wypróbuj płaską taśmę lub ultracienką teflonową.
7. Płyn do płukania jamy ustnej z 0,05 % fluorku. Roztwór o stężeniu 230 ppm F wzmacnia szkliwo, szczególnie u osób noszących aparaty ortodontyczne, cierpiących na kserostomię lub mających wysokie ryzyko próchnicy. Płucz 10 ml przez minutę i wstrzymaj się z jedzeniem i piciem przez 30 minut. Dzieciom poniżej 6. roku życia nie zaleca się stosowania takich preparatów z uwagi na ryzyko połknięcia i fluorozy.
8. Żuj gumę bez cukru (najlepiej z ksylitolem) po posiłkach. Pięć–dziesięć minut żucia zwiększa wydzielanie śliny 10–12 razy, neutralizując kwasy. Ksylitol dodatkowo hamuje wzrost Streptococcus mutans; właśnie dlatego Finlandia od trzech dekad rozdaje gumy ksylitolowe w szkołach. Ogranicz się do trzech sesji dziennie, aby nie przeciążać stawu skroniowo-żuchwowego.
9. Wykonuj profesjonalne czyszczenie Air-Flow co 6–12 miesięcy. Mieszanka ciepłej wody, powietrza i proszku erytrytolowego delikatnie usuwa pigmentację i biofilm nad- oraz poddziąsłowy do głębokości 4 mm, niemal nie uszkadzając szkliwa. Metoda szczególnie polecana palaczom, pacjentom z implantami i aparatami ortodontycznymi.
10. Kontroluj trwałość wypełnień. Średnia żywotność wypełnień kompozytowych wynosi 8–10 lat: z czasem pojawiają się mikroprzecieki, a w szczelinach rozwija się ukryta próchnica. Jeśli zauważysz przebarwienia wokół wypełnienia, nadwrażliwość lub pęknięcia — skontaktuj się z dentystą, zanim dojdzie do poważniejszego uszkodzenia tkanek zęba.

Kilka ciekawostek o zębach i ich pielęgnacji

• Pierwsza szczoteczka z naturalnym włosiem powstała w Chinach w XV wieku.
• W średniowiecznej Europie prosty cytryn ratował dziąsła przed szkorbutem — źródło witaminy C.
• Nić dentystyczną opatentował w 1874 roku dentysta Levi Spear Parmly. Początkowo produkowano ją z jedwabiu do gorsetów.
• Guma bez cukru żuta 5 minut po posiłku zwiększa wydzielanie śliny i obniża kwasowość do bezpiecznego poziomu.
• Szkliwo zębów składa się w 96 % z minerałów, dzięki czemu jest twardsze niż jakakolwiek inna tkanka w organizmie człowieka.
• W ciągu życia produkujemy ponad 20 000 litrów śliny — wystarczyłoby, by wypełnić niewielki basen.
• Wzór zębów jest unikalny jak odciski palców, dlatego karty dentystyczne wykorzystują eksperci sądowi.
• Pierwszą elektryczną szczoteczkę „Broxodent” wynalazł Szwajcar Philippe-Guy Woog w 1954 roku dla pacjentów z ograniczoną motoryką.
• W Mezopotamii już 3500 lat p.n.e. używano żujących patyczków — bezpośrednich przodków nowoczesnych szczoteczek.
• Fiński program „Smart Habit” (1992) spopularyzował gumy ksylitolowe i pomógł zmniejszyć próchnicę wśród uczniów.

Zdrowie jamy ustnej jest ściśle powiązane z funkcjonowaniem serca, mózgu i układu odpornościowego. Dwa pierwsze kroki do skutecznej ochrony są proste: właściwa pielęgnacja zębów w domu i regularne wizyty u dentysty. Cała reszta to wariacje na ten temat. Wszystko jest w twoich rękach — i oczywiście w rękach profesjonalistów, do których warto zwracać się bez strachu i zwłoki.