Waar zit meer cafeïne in: in een kop thee of in een kop koffie?

De vraag welke drank sterker oppept – thee of koffie – leidt tot veel discussie. Op het eerste gezicht lijkt het duidelijk dat een kop koffie krachtiger werkt, omdat de meeste mensen een intensere energieboost ervaren. Er is echter een interessante nuance: als je de droge grondstoffen vergelijkt, dan bevatten theebladeren procentueel meer cafeïne dan koffiebonen.

Waarom “wint” koffie dan toch in de praktijk? Het antwoord ligt in de details van de zetmethode, dosering en bereidingswijze, waar we verder op ingaan.

Cafeïnegehalte in thee en koffie: een kort overzicht

De gemiddelde hoeveelheid cafeïne in een kop (ongeveer 240 ml) gefilterde koffie varieert van 70 tot 140 mg, afhankelijk van de koffiesoort, de bereidingswijze en de portiegrootte. Een espresso, die meestal een volume van 30 ml heeft, bevat ongeveer 30–50 mg cafeïne, maar door het kleine volume is de concentratie per milliliter hoger.

Zwarte thee (een standaardkop van ongeveer 200–250 ml) bevat doorgaans tussen de 40 en 60 mg cafeïne, terwijl groene thee een iets lagere concentratie kan hebben, variërend van 20 tot 45 mg. Deze waarden hangen echter sterk af van diverse factoren, zoals de watertemperatuur, trektijd, theesoort en verwerkingsmethode van de bladeren.

Waarom bevatten theebladeren per gewicht meer cafeïne, maar smaakt koffie “sterker”?

Op het eerste gezicht lijkt het paradoxaal: als gedroogde theebladeren een hoger percentage cafeïne bevatten dan koffiebonen, waarom geeft een kop koffie dan meestal een sterkere oppepper?

De belangrijkste reden is het verschil in volume en bereidingswijze. Voor een kop koffie wordt doorgaans meer grondstof gebruikt (koffiebonen) dan de hoeveelheid droge thee die voor een kop thee wordt gebruikt. Bovendien is de temperatuur en duur van het contact van water met koffiebonen meestal hoger en langer dan bij standaard thee zetten. Hierdoor komt er per portie meer cafeïne vrij in de drank.

Factoren die het cafeïnegehalte in dranken beïnvloeden

Watertemperatuur en bereidingswijze

Hoe hoger de temperatuur van het water, hoe actiever de cafeïne vrijkomt uit de bladeren of bonen. Dit verklaart waarom espresso, dat onder druk met hete stoom wordt bereid, vaak een hoger cafeïnegehalte per volume-eenheid heeft dan gefilterde koffie. Maar als je kijkt naar de totale portie, speelt volume ook een rol: in een kleine espresso is de concentratie hoger, terwijl in een grote mok "Americano" – ondanks een lagere concentratie – de totale hoeveelheid cafeïne gelijk kan zijn of zelfs hoger door het grotere volume.

Trektijd (contact tussen water en grondstof)

Er bestaat een directe relatie: hoe langer water in contact staat met theebladeren of gemalen koffiebonen, hoe meer cafeïne in de drank wordt geëxtraheerd. Als thee lang wordt getrokken (5–7 minuten of langer) of als er een infusiemethode wordt gebruikt, stijgt het cafeïnegehalte. Hetzelfde geldt voor koffie: bij langzame extractiemethoden zoals de French press of bij meerdere doorloopcycli in alternatieve methoden (bijvoorbeeld "pourover") zal de uiteindelijke dosis cafeïne hoger zijn.

Plantensoort en groeicondities

• Koffiesoorten: Arabica bevat gemiddeld minder cafeïne dan Robusta. Daarom wordt sterke koffie vaak gemaakt met een blend waarin Robusta is verwerkt, om een hogere cafeïneconcentratie te verkrijgen.
• Theesoorten: Witte, groene en zwarte thee zijn afkomstig van dezelfde plant (Camellia sinensis), maar verschillen in verwerkingsmethoden en fermentatie beïnvloeden het cafeïnegehalte. Over het algemeen kan zwarte thee iets meer cafeïne bevatten dan groene thee, maar binnen elke categorie bestaan er verschillende varianten met uiteenlopende concentraties.

Brandingsgraad van koffiebonen

Er bestaat een wijdverbreid misverstand dat hoe donkerder (sterker) de bonen zijn gebrand, hoe sterker de koffie zal zijn. In werkelijkheid wordt bij een langere branding een deel van de cafeïne afgebroken, waardoor donker gebrande koffie meestal minder cafeïne bevat dan licht of medium gebrande koffie. De smaak en het aroma van donker gebrande koffie worden echter vaak als intenser en “bitterder” ervaren, wat een subjectief gevoel van “sterkte” creëert.

Deel van de theeplant en plukmethode

In de jonge scheuten en bladeren van de theeplant zit doorgaans meer cafeïne dan in de grotere, onderste bladeren. Theesoorten waarbij de meest delicate delen van de plant worden gebruikt (zoals witte thee of exclusieve groene theesoorten), kunnen vaak een hoger cafeïnegehalte hebben, hoewel de smaak zacht en verfijnd kan blijven.

Paradoxen bij het vergelijken van thee en koffie

Espresso vs. zwarte thee

Opmerkelijk genoeg kan 30 ml espresso ongeveer evenveel cafeïne bevatten als 150 ml zwarte thee. Met andere woorden, een kleine portie espresso kan hetzelfde energieniveau bieden als een grotere kop thee.

Cappuccino, latte en andere koffiedranken

Verschillende koffie-melkdranken – cappuccino, latte, macchiato – hebben dezelfde “koffiebasis” als espresso, maar worden verdund met een aanzienlijke hoeveelheid melk of water. Hierdoor kan de “cafeïnekick” in een grote kop cappuccino even sterk of zelfs zwakker zijn dan in gewone zwarte thee, ondanks het grotere volume van de drank.

Oploskoffie en “americano”

Oploskoffie bevat doorgaans minder cafeïne dan vers gezette koffie. Gemiddeld bevat een standaard kop oploskoffie (200 ml) ongeveer 60 mg cafeïne, terwijl een vergelijkbare portie americano van hetzelfde volume 100–120 mg kan bevatten. Dit hangt echter af van het merk oploskoffie en de hoeveelheid poeder of granulaat die bij de bereiding wordt gebruikt.

Ondanks het feit dat theebladeren in droge vorm een hoger percentage cafeïne bevatten, is het in een daadwerkelijke kop meestal koffie die “sterker” blijkt te zijn qua hoeveelheid van deze stimulerende stof. Belangrijke factoren hierbij zijn de hoeveelheid gebruikte grondstof, de temperatuur en de zetduur, evenals de specifieke soorten en verwerkingsmethoden.

Bij het kiezen van de ideale drank moet je rekening houden met persoonlijke voorkeuren, je eigen reactie op cafeïne en de verschillende zetmethoden. Experimenteer, verdiep je in informatie over soorten, brandingsniveaus en trektijden – en geniet bewust van elke slok.