Gdzie jest więcej kofeiny: w filiżance herbaty czy filiżance kawy?

Pytanie o to, który napój bardziej pobudza — herbata czy kawa — budzi wiele dyskusji. Na pierwszy rzut oka wydaje się oczywiste, że filiżanka kawy działa silniej, ponieważ większość osób odczuwa po niej wyraźniejszy przypływ energii. Jednak jest pewien interesujący szczegół: jeśli porównać suche surowce, to w liściach herbaty procentowa zawartość kofeiny jest faktycznie wyższa niż w ziarnach kawy.

Dlaczego więc w rzeczywistości „wygrywa” kawa? Odpowiedź tkwi w niuansach parzenia, dozowaniu i metodach przygotowania, o których porozmawiamy dalej.

Zawartość kofeiny w herbacie i kawie: krótki przegląd

Średnia ilość kofeiny w jednej filiżance (około 240 ml) kawy filtrowanej może wynosić od 70 do 140 mg, w zależności od rodzaju kawy, metody przygotowania i wielkości porcji. Espresso, którego objętość wynosi zazwyczaj 30 ml, zawiera około 30–50 mg kofeiny, ale ponieważ mała objętość zwiększa koncentrację, ilość kofeiny na mililitr jest wyższa.

Z kolei czarna herbata (standardowa filiżanka o pojemności około 200–250 ml) zazwyczaj zawiera około 40–60 mg kofeiny, a zielona herbata może mieć nieco mniejszą koncentrację — od 20 do 45 mg. Jednak wartości te w dużej mierze zależą od wielu czynników: od temperatury wody i czasu parzenia po rodzaj herbaty i sposób przetwarzania liści.

Dlaczego liście herbaty zawierają więcej kofeiny wagowo, ale kawa smakuje „mocniej”?

Na pierwszy rzut oka wydaje się to paradoksalne: jeśli w wysuszonych liściach herbaty zawartość kofeiny procentowo jest wyższa niż w ziarnach kawy, to dlaczego filiżanka kawy zazwyczaj bardziej pobudza?

Główny powód to różnice w objętości i metodzie przygotowania. Do filiżanki kawy zazwyczaj używa się większej ilości surowca (ziaren kawy) niż ilość suchej herbaty stosowanej do zaparzania. Ponadto temperatura i czas kontaktu wody z ziarnami kawy są zazwyczaj wyższe i dłuższe niż w standardowym parzeniu herbaty. W rezultacie do napoju uwalnia się większa ilość kofeiny w przeliczeniu na jedną porcję.

Czynniki wpływające na zawartość kofeiny w napojach

Temperatura wody i metoda przygotowania

Im wyższa temperatura wody, tym aktywniej kofeina uwalnia się z liści lub ziaren. To wyjaśnia, dlaczego espresso, przygotowywane pod ciśnieniem gorącej pary, często okazuje się „mocniejsze” pod względem zawartości kofeiny na jednostkę objętości niż kawa filtrowana. Jednak patrząc na całą porcję napoju, objętość również ma znaczenie: w małym espresso koncentracja jest wyższa, a w dużym kubku „americano” — mimo niższej koncentracji, całkowita zawartość kofeiny może być taka sama lub nawet większa dzięki dużej objętości.

Czas parzenia (kontakt wody z surowcem)

Istnieje bezpośrednia zależność: im dłużej woda ma kontakt z liśćmi herbaty lub mielonymi ziarnami kawy, tym więcej kofeiny przedostaje się do napoju. Jeśli herbata jest parzona długo (5–7 minut lub dłużej) albo stosuje się metodę „zaparzania”, zawartość kofeiny wzrasta. Podobnie jest z kawą: przy długim parzeniu we french pressie lub przy użyciu kilku cykli zalewania w alternatywnych metodach (np. „pourover”), ostateczna dawka kofeiny będzie wyższa.

Odmiana rośliny i warunki uprawy

• Odmiany kawy: Arabika (Arabica) zawiera średnio mniej kofeiny niż Robusta (Robusta). Dlatego mocna kawa często jest przygotowywana z mieszanki zawierającej domieszkę Robusty, aby uzyskać wyższą koncentrację kofeiny.
• Odmiany herbaty: Biała, zielona i czarna herbata pochodzą z tej samej rośliny (Camellia sinensis), ale różnice w metodach przetwarzania i fermentacji wpływają na zawartość kofeiny. Ogólnie rzecz biorąc, czarna herbata może zawierać nieco więcej kofeiny niż zielona, ale w każdej kategorii istnieją różne odmiany, które mogą różnić się koncentracją.

Stopień palenia ziaren kawy

Istnieje powszechne błędne przekonanie, że im ciemniejsze (mocniej) palone ziarna, tym kawa będzie mocniejsza. W rzeczywistości podczas dłuższego palenia część kofeiny ulega degradacji, dlatego w ciemnym paleniu zawartość kofeiny jest zazwyczaj niższa niż w jasnym lub średnim. Jednak smak i aromat ciemno palonej kawy często są bardziej intensywne i „gorzkawe”, co tworzy subiektywne wrażenie „mocy” napoju.

Część krzewu herbacianego i sposób zbioru liści

Młode pączki i górne liście krzewu herbacianego zazwyczaj zawierają więcej kofeiny niż większe dolne liście. Odmiany i rodzaje herbaty, w których wykorzystuje się najbardziej delikatne części rośliny (np. do produkcji białej herbaty lub ekskluzywnych odmian herbaty zielonej), często charakteryzują się wyższą zawartością kofeiny, choć ich smak może pozostawać łagodny i delikatny.

Paradoksy w porównaniu herbat i kawy

Espresso vs. czarna herbata

Zaskakujące jest to, że w 30 ml espresso może znajdować się mniej więcej tyle samo kofeiny, co w 150 ml czarnej herbaty. Oznacza to, że pijąc małą porcję espresso, otrzymujesz ten sam poziom pobudzenia, co z większej filiżanki herbaty.

Cappuccino, latte i inne napoje kawowe

Różnorodne napoje kawowe z mlekiem — cappuccino, latte, macchiato — mają tę samą „bazę kawową” co espresso, ale są rozcieńczone znaczną ilością mleka lub wody. W związku z tym „uderzenie kofeinowe” w dużej filiżance cappuccino może być takie samo lub nawet słabsze niż w zwykłej czarnej herbacie, mimo znacznej objętości napoju.

Kawa rozpuszczalna i „americano”

Sucha kawa rozpuszczalna zazwyczaj zawiera mniej kofeiny niż świeżo parzona. Można przyjąć, że standardowa filiżanka kawy rozpuszczalnej (200 ml) zawiera około 60 mg kofeiny, podczas gdy równoważna porcja americano o tej samej objętości może zawierać 100–120 mg. Jednak zależy to od marki kawy rozpuszczalnej i ilości proszku lub granulek użytych do jej przygotowania.

Mimo że w suchej postaci liście herbaty zawierają wyższy procent kofeiny, w rzeczywistej filiżance to właśnie kawa najczęściej okazuje się „silniejsza” pod względem ilości tego pobudzającego składnika. Kluczową rolę odgrywają ilość użytego surowca, temperatura i czas parzenia, a także konkretne odmiany i metody przetwarzania. Warto jednak pamiętać, że ten sam napój — czy to espresso, cappuccino czy czarna herbata — może zawierać bardzo różne ilości kofeiny w zależności od wielu czynników.

Aby znaleźć idealny napój, warto uwzględnić własne preferencje, indywidualną reakcję na kofeinę i różnorodność metod parzenia. Eksperymentuj, poznawaj informacje o odmianach, stopniu palenia, czasie parzenia — i ciesz się każdym łykiem z korzyścią i przyjemnością.